Без названия 2

Салчак Молдурганың «Бөмбүрзек» деп шүлүүнге

кичээл -

Сорулгазы: 1)шүлүкте бөмбүрзектиң овур-хевирин сайгарбышаан, шүлүктүң маадырының кылган частырыын өөренип, чер кырында айыыл-халаптарның чылдагааннарын тодарадыры;

2) чечен чогаалга, номчулгага уругларның сонуургалын бедидери; 3)бойдуска хумагалыг ,харыысалгалыг чорукка кижизидери. Дерилгези: Экология темазынга чуруктар, чагаа, Борис Рябининниң «Үзүк чок ажаалда» деп чечен чугаазының сөзүглели, глобус, аялгалар, плакат.

Чорудуу: I. Организастыг кезек.

Экии шупту! Олуруңар. Мени Ондар Долчаңмаа Дановна дээр. «Чылдың башкызы» деп мөөрейде школавыстың адын камгалап киржип турарым бо, ынчангаш кичээлге идепкейлиг болуруңарны дилээр-дир мен.(бо үеде эжик соктаар,чагаа киирип бээр)

Уруглар, солунун 5 «а» класска Черден чагаа дээн-дир, чүнү бижип кааныл, номчуп көрээлиңерем.

Чечектерим өңү чидип,

Чимистерим амдан чок бооп,

Чер бооп чаяан шырай-арным

Чидип бар чор, сойлуп бар чор.

Чүге мынчаар хинчектенип,

Човап-түреп чоруурум ол?

Салым-чолум камгалажыр

Чагыг, дуза, сүмеңер чүл?

Черден кым чагаа алганыл? А чүге албан-биле биске мындыг чагаа чорудупкан чоор? Биске идегеп, бүзүреп турар ол-дур, уруглар. Бо дилегни күүседир болган-дыр бис. Эрткен кичээлде өөренгениңер Салчак Молдурганың «Бөмбүрзек» деп шүлүүнге кичээл-

Кичээлдиң сорулгазы:

шүлүкте бөмбүрзектиң овур-хевирин сайгарбышаан, шүлүктүң маадырының кылган частырыын өөренип, чер кырында айыыл-халаптарның чылдагааннарын тодарадыры;

бойдуска хумагалыг болурунуң чаңчылдарын шиңгээдип алыр бис. II. Онаалга хыналдазы. Журналда силерде бойдус дугайында үлегер домактар бижиир деп онаалга бар-дыр. Кым онаалгазын номчуптарыл?

Эр-хейлер, Дыка солун үлегер домактар-дыр. Ынчаарга бойдус айтырыы бистиң өгбелеривисти шаандан бээр дүвүредип чораан-дыр.

III. Кичээлдиң кол кезээ: Ам,уруглар, мээң көргүскен чуруктарымга хамаарыштыр, оларны тайылбырлап турар одуругларны номдан тып көрүңерем. (сөзүглел-биле ажыл)

1. Слайдылар-биле сөзүглел сайгарарынга ажыл

а)Курт-кымыскаяктар чуруу /Черниң чели – эзим, үнүш -шыргайларын…/

б)Вулкан /Эне черниң достак-дөстек эмиг - төжү/

в)Дайын /Оон-даа дора дайын-дажаң сорбулары/

г)Арга-хем чуруу /Кедээвисте арыг агаар хоранналып/

2. Кластер аргазынга Халаптар бөлүктээшкини.

Кайыңарам чагаавыста: «Чүге мынчаар хинчектенип,

Човап-түреп чоруурум ол?» деп, Черивис айтырып турар-дыр. Бо чуруктардан шынап-ла черивис хинчектенип турар деп дораан көстүп келди ышкажыл. Чер кырында бүгү айыыл-халап чүге болуп турарыл, ону кластер аргазын ажыглап бижип көрээлиңерем. Кластер дээрге улуг билиишкинниң хевирлерин салбакталдыр чуруп көргүзери-дир.

Тайылбырлаар билиишкинивис – Халап. Бо дээрге айыыл дээн сөс-түр. Чер кырында айыыл канчаар тыптып турарыл? Бойдустуң чайгаар болур халавы болгаш кижиниң хоразы-биле айыылдар болуп турар. (Самбырага ийи өөреникчи үнүп кээр, халаптарны кластер ажыглап бижиир). Арткан уруглар кыдырааштарынга кылыр.

Ажылды кылгаш, номчаан соонда класстан айтырыг: Кым немептерил?

3. Бодандырыг айтырыг.

Миллион-миллион дириг амытаннар аразындан кара чаңгыс кижи амытан Черге эң-не улуг хораны чедирип турар. Кижи чүге хора чедирип турарыл? Ооң чижээ кылдыр шүлүкте кым, кандыг хора чедирипкенин тып номчуптаалыңар. Оолдуң буруузу-биле чүү болганыл? (частыышкын,агаарны хириктирген, аът өлүрүп каан, бодун эндеп ал часкан)

Оол чүге мындыг коргунчуг чүве кылыпканыл? (Мелегей, чаш, тенек)

4. Карточка-биле ажыл. 1-2 –ги бөлүктерден ийи-ийи өөреникчи тургускаш, мурнунда партаже олурткаш, карточкаларны бээр.

Айтырыглары: 1) Бойдустан чүнү ап турар бис?

2) Бойдуска ажыктыг чүнү кылып турар бис.

Сула шимчээшкин:

Кааң хүндүс

Салгынчыгаш үрүп келген,

Ооң соонда хадый берген.

Хенертен-не шуурган болган.

Улуг шуурган казыргыже шилчий берген. (Холдарны өрү көдүрүп алгаш, болуушкуннарны өттүндүр шимчээр) 30 сек.

5. Бодандырыг айтырыг.

Дараазында одуругларның утказын боданып ора, угаанныг, улуг, эртем-билиглиг улустуң бойдуска чедирип турар хоразын бижиир.

Частыр болза кижи туржук,оран турбас

Ядролуг делегейде орар-дыр бис.

Кылган ажылын номчуур.

Бешки онаалганың түңнели: Бойдуска хора чедириптер мен деп билбес бичии чаштар эвес, а улуг улус бойдуска эң-не улуг айыылды биле тура тургузуп турар ышкажыл.

Карточка-биле ажылды түңнээри:

Бойдустан ап чигенивис четчир,артар

Бодувус аа, чүнү берген, кылыпкан бис? – деп, автор чидиг айтырыгны салып турар-дыр, /бо айтырыгларга карточка-биле ажылдаан уруглар харыылаптар/

1) Бойдустан чүнү ап турар бис?

2) Кижилер бойдуска кандыг ажыктыг чүүлдер кылып турарыл?

Эскердиңер бе, бирги айтырыгга харыылаары дыка белен болду, а ийиги айтырыг бисти элээн бодандырыптар, кым харыыны немептерил?

6. Орус литературадан чижек

Орус чогаалчы Борис Рябининниң «Үзүк чок ажаалда» деп чечен чугаазын номчуптайн.

Борис Рябинин

«Үзүк чок ажаалда»

Ижевск хоорайның кыдыынга кара суг кыңгырады ырлап чыткан. Улустар ооң соок кара суун шагдан бээр узуп ап чораан. Сугнуң бажын долгандыр херимнеп каан ыяш сарайжыгаш шагда-ла ийлени берген, а суг ам-даа ырлавышаан.

Ам суг бажы хоорайның ортузунда апарган, чүге дээрге хоорай кызыгаары ооң-даа ындыынче калбара берген. Суг бажындан чон черле үзүлбес. Троллейбустар, автомашиналар тургулаптар, кижи-ле бүрүзү кылаң кара сугну савазынга узуп алыр. Сарайжыгашты бузуп каапкан. Нефтилиг машина тудуунуң заводунуң ажылдакчылары кара сугнуң үнүп чыдар бажынга маны даштан (мрамор) ханажыгаш кылып каан. Первомайск девискээриниң чаагайжыдылга төвү суг эриинге янзы-бүрү чечектер тарып олурткаш, сугнуң ийи талазынга дыштаныр сандайлар кыла шаапкан. А механика заводунуң ажылдакчылары ийи хумуңда кылаң кара суг көдүрген удмурт херээженниң тураскаалын холадан шуткуп кылгаш, тургузуп кааннар. Шак-ла мынчаар хоорайның чурттакчыларының төрээн черинге ынакшылы – кажан-даа сыыгавас чырык сеткилдиң хемчигежи болуп хуула берген. (1м 30) сек

Техника буруулуг деп сөглеведим,

Депшилгевис таптап турзун дивейн-дир мен – деп, автор дүвүреп турар.

Көргенивис чижек бо одуругларга хамааржыр-дыр бе? Ижевскиниң чурттакчылары бойдуска ажыктыг чүнү кылып каан-дыр? (камгалал ханажыгаш кылган, чечектер олурткан, сандайлар кылган, бойдуска тураскаал)

Кандыг Кижи бойдуска хора чедирбезил? (кичээнгейлиг, бойдуска ынак, төрээн черинге ынак кижи….)

Чагаавыстың сөөлгү сөстерин номчуптаалыңарам.

Салым-чолум камгалажыр

Чагыг-дуза, сүмеңер чүл? Черниң салган эң кол айтырыы бо-дур, ам маңаа харыылаарын кызып көрээлиңер

Час болурга-ла кайнаар чоруптар ийик бис? (Терең-Кежиг)

Терең-Кежигниң бөгүнгү байдалы кандыгыл?

7. Бижимел чогаадыкчы ажыл (медерелче халдаашкын- мозговой штурм)

Терең-Кежигде чүгле бис эвес, а хоорайның чону дыштанып барып турар. Бо черже барып турар бүгү дыштаныкчыларга чараш булуңувусту камгалаар кылдыр «Дыштаныкчыларның кичээнгейинге» деп кыйгырыглардан бөлүктерде уруглар демнежип тургузуп көрүңерем.

Чижээ: Одааңарны өжүрүп туруңар! (5-6 мин)

8. Боданырынга айтырыг

Бойдуска бис кандыг дуза көргүзүп болур-дур бис. (улустарны чагып,

Бойдусту хайгаараар, боттарывыс бойдуска хора чедирбезивис – ол база дыка улуг дуза-дыр …)

IV. Онаалга. 1)Уруглар, бо чүү дээн уткалыг демдек-тир. «Ногаан таңныыл» деп чечен чугаада ийи аныяктар чүнү канчап турар ийик (чодураа сып, чодурааның унун бижек-биле оюп каан). Бир дугаар онаалга «Ыяш сып, үреп болбас болбас» дээн хоруушкун демдек чогаадып чуруур .

2)Дыт чазылдырыпкан оолче угаадыглыг кыйгырыг чагаа бижиир.

Демдектер салыр. Бойдустуң ёзулуг камгалакчыларынга төлептиг болган уругларга демдектер салыр мен.

V. Түңнел: Бо кичээлден чүнү билип алдывыс. Бо шүлүк кандыг чараш мөзү-шынарга өөредип турар-дыр. Ынчангаш Черниң салым-чолу Кижи бүрүзүнүң холунда. Ону кадагалаары – бистиң ыдыктыг хүлээлгевис. Черивис аас-кежиктиг болзун, амыдырал кезээ мөңгеде уламчылазын дээш, «Алдын хүн чырып турзун» деп ырыны күүседиптээлиңер.

Алдын хүн чырып турзун

Ак-көк дээр аяс турзун

Авам мөңге чурттазын

А мен база чурттаайн.

Сорулганың күүсеттингениниң дугайында чугаалаар.

Байырлажыр.

1. Мендилежири

2. Таныштырары

3. Чагаа, ону номчуур

4. Теманы адап, бижидери

5. Сорулга-биле таныштырар.

6. Слайдылар-биле сөзүглел сайгарарынга ажыл

7. Кластер аргазынга Халаптар бөлүктээшкини.

8. Бодандырыг айтырыг.

Оол чүге мындыг коргунчуг чүве кылыпканыл? (Мелегей, чаш, тенек)

9. Карточка-биле ажылдаар уругларны мурнунче олуртур.

10. Бодандырыг айтырыг.

Частыр болза кижи туржук,оран турбас

Ядролуг делегейде орар-дыр бис.

11. Карточка-биле ажылды түңнээри:

Бойдустан ап чигенивис четчир,артар

Бодувус аа, чүнү берген, кылыпкан бис?

12. Орус чогаалчы Борис Рябининниң «Үзүк чок ажаалда» деп чечен чугаазын номчуптайн.

13. Бижимел чогаадыкчы ажыл (медерелче халдаашкын- мозговой штурм)

14. Боданырынга айтырыг

Бойдуска бис кандыг дуза көргүзүп болур-дур бис?

15. Онаалга

16. Демдектер салыр.

17. Түңнел үндүрер

18. Сорулганың күүсеттингениниң дугайында чугаалаар.

Байырлажыр.

Сайт управляется системой uCoz